در تمام جوامع بشری، روش اصلی تشکیل خانواده، عقد ازدواج است. این عقد با توجه به مذهب، سنت‌ها و فرهنگ هر کشور، دارای متن خطبه و نحوه جاری شدن خاص خود است. در کشور ما، به ویژه با توجه به رسمی بودن دین اسلام، این عقد با الفاظ مقبول در این دین منعقد می‌شود.
اما در سال‌های اخیر، عقد نکاح جدیدی تحت عنوان “عقد آریایی” در کشور ما مطرح شده است که متن خطبه و نحوه انعقاد آن با عقد اسلامی سنتی متفاوت است. با توجه به آثار مهم عقد نکاح، به ویژه در مبحث فرزندان ناشی از آن، بررسی اعتبار متن خطبه این عقد و جایگاه حقوقی و قانونی آن ضروری است.
عقد آریایی چیست؟
عقد آریایی نوعی عقد ازدواج نوظهور است که اخیراً در کشور ما رواج یافته است. معمولاً پس از خواندن صیغه نکاح به زبان عربی، متن خطبه این عقد نیز توسط عاقد خوانده می‌شود و زن و شوهر این متن را تکرار می‌کنند.
با این حال، براساس نظر محققین، عقد آریایی به‌طور خاص، ریشه‌ای در فرهنگ ایران باستان ندارد و به عنوان یک عقد جدید، از اختراعات و دستاوردهای انسان مدرن به شمار می‌آید. بنابراین، علاوه بر این که شرعی نیست، اعتبار ملی این عقد نیز به شدت مورد تردید قرار دارد.
در عقد آریایی، ابتدا شوهر به خطبه عاقد که شامل وفاداری به همسر و تعهد به تربیت فرزندان از سوی پدری خردمند است، سوگند وفاداری یاد می‌کند. سپس زن نیز سوگند وفاداری خود را ادا می‌کند. در پایان، عاقد اشعاری را با مضمون زیر می‌خواند:
“به نام نامی یزدان، تو را برگزیدم از میان این همه خوبان؛ بر لب آرم این سخن با تو، وفادار خواهم ماند. به نام نامی یزدان، مهر تو را از جان پذیرا می‌شوم؛ همین حالا بازگویم میان انجمن با تو، وفادار تو خواهم ماند.”
پس از این اشعار، زن و شوهر آن را تکرار می‌کنند.
حلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج
تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواجقبل از پاسخ به این سوال که جایگاه حقوقی و قانونی عقد آریایی چیست و آیا این عقد موجب محرمیت می‌شود یا خیر، لازم است تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی انجام شود. بدون بررسی و تحلیل اعتبار این متن، بحث درباره جنبه‌های حقوقی و قانونی عقد آریایی ممکن نخواهد بود. بنابراین، در ادامه به تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی در احکام ازدواج خواهیم پرداخت.
برای تحلیل اعتبار متن خطبه عقد آریایی، باید به قانون مدنی و احکام شرعی مرتبط با عقد نکاح مراجعه کنیم. ماده 1062 قانون مدنی در مورد تأثیر متن خطبه عقد نکاح چنین مقرر داشته است: «نکاح واقع می‌شود به ایجاب و قبول، با الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید.»
از این رو، همان‌طور که مشاهده می‌شود، قانون مدنی در رابطه با اعتبار متن خطبه عقد نکاح سخت‌گیری نکرده و به شرطی که الفاظ بیان‌شده صراحتاً دلالت بر قصد ازدواج داشته باشد، عقد نکاح به وقوع می‌پیوندد. بنابراین، نکاح در قانون مدنی یک عقد رضایی است و بر خلاف طلاق که یک عمل حقوقی تشریفاتی است، عقد نکاح تشریفاتی محسوب نمی‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که نکاح یک عقد با ریشه شرعی است و در صورت بطلان، به دلیل نزدیکی و رابطه جنسی میان زن و مرد، آثار جبران‌ناپذیری بر آینده آن‌ها خواهد داشت. لذا برای تفسیر این ماده، ضروری است به فقه و شرع اسلام مراجعه شود.
در فقه، در خصوص اعتبار متن خطبه عقد نکاح، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی از فقها معتقدند که ادای الفاظ عربی برای جاری شدن عقد لازم است و بر این باورند که برای انعقاد عقد نکاح، زن باید عبارت «زَوَجتُک نفسی علی الصداق المعلوم» (خود را به همسری تو درآوردم با مهریه معین) را بر زبان آورد و مرد نیز باید بلافاصله بعد از آن بگوید: «قَبِلتُ التزویج» (ازدواج را قبول کردم).
از سوی دیگر، برخی دیگر از فقها ادای متن خطبه عقد نکاح به زبان عربی را ضروری نمی‌دانند و معتقدند که اگر این عبارات به زبانی دیگر مانند فارسی بیان شود، عقد نکاح به درستی واقع شده و آثار شرعی آن جاری می‌گردد. با این حال، برخی از فقهای این گروه نیز احتیاط را لازم می‌دانند که صیغه به زبان عربی خوانده شود.
متن خطبه عقد آریایی
در عقد آریایی، ابتدا شوهر در پاسخ به سوال عاقد که از او می‌پرسد: «در نزد انجمن، آیا به طراوت بهاران سوگند یاد می‌کنی تا همواره آنچه بر خود روا داری، بر همسر خویش روا داری و آن چه بر خود نمی‌پسندی، بر او نپسندی؟ برای او شویی وفادار و برای فرزندانت پدری خردمند و راهگشا باشی؟»، سوگند وفاداری یاد می‌کند.
از نظر شرع و فقها، متن خطبه عقد نکاح حداقل با دو عبارت «خودم را به عقد تو درآوردم» (از جانب زن) و «ازدواج را قبول کردم» (از جانب مرد) به هر زبانی باید خوانده شود. در نتیجه، با توجه به خطبه عقد آریایی ارائه‌شده، اعتبار متن خطبه عقد آریایی مورد تردید قرار می‌گیردآیا عقد آریایی موجب محرمیت می شود
یکی از مسائلی که در بررسی حقوقی و قانونی عقد آریایی باید به آن پرداخته شود، موضوع محرمیت ناشی از این عقد است. به همین دلیل، در این بخش به سوال این‌که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می‌شود یا خیر، پاسخ خواهیم داد.
اگر متن این خطبه دارای جایگاه حقوقی، قانونی و شرعی باشد، عقد آریایی نیز موجب محرمیت خواهد شد و در نتیجه، هیچ مشکلی از این بابت وجود نخواهد داشت.
با این حال، با مراجعه به متن خطبه عقد آریایی، همان‌طور که در بخش قبلی اشاره شد، مشخص می‌شود که این متن نه تنها به زبان عربی نیست، بلکه حداقل معانی الفاظ عقد نکاح در اسلام را نیز ندارد. در اسلام، ایجاد محرمیت از طریق عقد نکاح منوط به این است که زن بگوید: «خودم را به نکاح تو درآوردم» و مرد نیز در پاسخ بگوید: «ازدواج را قبول کردم».
اما متن خطبه عقد آریایی فاقد این عبارات و معانی است و با عدم اعتبار متن خطبه، عقد نیز از اعتبار ساقط می‌شود. بنابراین، در پاسخ به سوال این‌که آیا عقد آریایی موجب محرمیت می‌شود یا خیر، باید گفت که این عقد هیچ محرمیتی را میان زن و مرد ایجاد نمی‌کند.
