با وجود اینکه از نظر شرعی و عرفی، احترام و حفظ نهاد خانواده امری حیاتی و مورد توصیه است، طلاق و جدایی در موارد ضروری میتواند راهگشا باشد. طلاق انواع و علل مختلفی دارد، اما بهطور کلی، از منظر قانونی، حق طلاق صرفاً برای مردان به رسمیت شناخته شده است و زنان تنها در موارد مشخص قانونی میتوانند درخواست طلاق کنند. البته مرد میتواند حق وکالت در طلاق را برای زن قائل شود که این موضوع جدا از بحث ماست.
کراهت در عقد ازدواج، به معنای اجبار و عدم رضایت، موجب بطلان عقد ازدواج میشود و طبق دیدگاه اسلام، چنین عقدی از همان ابتدا باطل است. با این حال، ممکن است در طول زندگی مشترک به دلیل بروز اختلافات یا عوامل دیگر، زن احساس اکراه و تنفر نسبت به همسر خود پیدا کند. در ادامه، به توضیحاتی در خصوص بند اکراه در طلاق خواهیم پرداخت.
انواع طلاق
مفهوم طلاق را میتوان در دستهبندیهای مختلفی طبقهبندی کرد. از یک منظر، طلاق به دو دسته طلاق رجعی و طلاق بائن تقسیم میشود و از منظر دیگر، به پنج دسته توافقی، از طرف زن، از طرف مرد، خلع و مبارات تقسیمبندی میشود.
طلاق رجعی و طلاق بائن
طلاق رجعی به طلاقی اطلاق میشود که در آن امکان بازگشت زوج در دوران عده وجود دارد. به این معنا که مرد پس از طلاق میتواند در مدت عده، که سه ماه است، رجوع کرده و بدون نیاز به عقد مجدد، همان ازدواج قبلی را از سر بگیرد. در مقابل، طلاق بائن طلاقی است که قطعی بوده و امکان رجوع در آن وجود ندارد.
دستهبندی دوم
طلاق توافقی به طلاقی گفته میشود که زوجین در مورد آن توافق دارند و احتمالاً درباره حقوق قانونی خود نیز به توافق رسیدهاند. طلاق خلع زمانی اتفاق میافتد که زن به قدری از شوهر خود اکراه دارد که حاضر است تمام حقوق قانونی خود را ببخشد و حتی ممکن است مبلغی را برای جدایی پرداخت کند.
در طلاق مبارات، کراهت دو جانبه وجود دارد؛ به این معنا که هم زن و هم شوهر از یکدیگر اکراه دارند. در این نوع طلاق، زن ممکن است تنها بخشی از حقوق خود را ببخشد، اما چیزی اضافه بر آن پرداخت نخواهد کرد.
از آنجا که حق طلاق برای مردان به رسمیت شناخته شده است، او میتواند تنها پس از پرداخت تمامی حقوق قانونی زن بهصورت یکجا، او را طلاق دهد. اما حق طلاق برای زنان طبق قانون تنها در موارد محدود و مشخصی مانند اعتیاد زوج، عسر و حرج، و عجز از پرداخت نفقه قابل اعمال است.
جایگاه اکراه در دسته بندی طلاق
موارد طلاق از طرف زن تنها به موارد مشخصی که در قانون ذکر شده محدود است. به طور کلی، مواد ۱۱۲۹، ۱۱۳۰ و ۱۰۲۹ قانون مدنی به معاذیر قانونی طلاق از طرف زن پرداختهاند. قرار بود که یک بند به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی اضافه شود تحت عنوان “بند اکراه در طلاق”، که به موجب آن، زن در صورت کراهت میتوانست از شوهر خود طلاق بگیرد.
به عبارت دیگر، در صورت اضافه شدن این بند، حق طلاق برای زنان به نوعی به رسمیت شناخته میشد و در عوض، مجازات زندان برای مردان به خاطر عدم پرداخت مهریه لغو میگردید. با این حال، با وجود اینکه این تغییر میتوانست تحول بزرگی در زمینه حقوق خانواده ایجاد کند، با آن مخالفت شد و این پیشنهاد به مرحله تصویب و اجرا نرسید.
اما از آنجا که قوانین باید متناسب با نیازهای جامعه پیش بروند و نیاز امروز جامعه ما نیز قائل شدن حق طلاق برای زنان است، امکان افزودن بند اکراه در طلاق به قانون حمایت از خانواده در سالهای آینده وجود دارد و این امر دور از ذهن نیست