افراد هیچ‌گاه با قصد جدایی و متارکه، اقدام به انعقاد عقد نکاح دائم یا موقت نمی‌کنند. اما گاهی اوقات، فراز و نشیب‌های زندگی باعث می‌شود که ادامه زندگی مشترک دشوار شده و جدایی بهترین راه‌حل برای سلامت مادی و معنوی یکی یا هر دو طرف باشد. به همین دلیل، قانون‌گذار انواع طلاق را برای خاتمه عقد نکاح دائم و بذل مدت برای خاتمه عقد موقت پیش‌بینی کرده است.
با توجه به اینکه طلاق انواع متفاوتی دارد، افراد تنها در صورتی می‌توانند به جدایی برسند که مناسب‌ترین نوع طلاق را انتخاب کرده و تشریفات قانونی آن را انجام دهند. بنابراین، ضروری است که افراد در شرف جدایی، انواع طلاق را بشناسند و با تفاوت‌های آن‌ها آشنا شوند.
در این مقاله، انواع طلاق در قانون و اسلام بررسی می‌شود. تعریف هریک از انواع طلاق، از جمله طلاق رجعی، خلع، مبارات و بائن، به همراه نکات مربوط به سخت‌ترین نوع طلاق ارائه خواهد شد. همچنین، طلاقی که از سوی زن باشد نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد. در پایان، تفاوت‌های انواع طلاق به‌طور خلاصه توضیح داده خواهد شد.
انواع طلاق در قانون
برای بررسی انواع طلاق در قانون، باید به قانون مدنی مراجعه کرد و مواد 1143 و 1145 آن را مورد بررسی قرار داد. ماده 1143 می‌گوید: “طلاق بر دو قسم است: بائن و رجعی.” همچنین، ماده 1145 بیان می‌کند: “در موارد زیر، طلاق بائن است”:
1. طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود.
2. طلاق یائسه.
3. طلاق خلع و مبارات، مادام که زن به عوض رجوع نکرده باشد.
4. سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید؛ اعم از اینکه وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید.
بنابراین، انواع طلاق در قانون به دو دسته اصلی، یعنی رجعی و بائن تقسیم می‌شوند. طلاق بائن نیز زیرمجموعه‌های خاص خود را دارد. در تیترهای سوم و ششم مقاله، توضیحات تکمیلی در خصوص طلاق رجعی و طلاق بائن ارائه خواهد شد و به همین دلیل، از ذکر جزئیات این طلاق‌ها در اینجا خودداری می‌شود.
شایان ذکر است که هنگامی که از انواع طلاق در قانون صحبت می‌شود، نام‌ها و دسته‌بندی‌هایی بر اساس حق رجوع یا بر اساس فرد درخواست‌کننده طلاق نیز مشاهده می‌شود. این دسته‌بندی‌ها به طلاق رجعی و طلاق بائن اشاره دارند و تنها بر اساس معیارهای متفاوتی که مختص ویژگی‌های هر یک از انواع طلاق است، طبقه‌بندی شده‌اند. در اینجا هیچ نوع جدیدی از طلاق مورد بحث قرار نمی‌گیرد.
انواع طلاق در اسلام
در خصوص انواع طلاق در اسلام، لازم به توضیح است که با توجه به تنظیم و تصویب مواد قانون مدنی بر اساس شرع اسلام، انواع طلاق در اسلام نیز همان انواع مذکور در تیتر قبلی مقاله هستند. بنابراین، شارع مقدس نیز طلاق را به دو دسته رجعی و بائن تقسیم می‌کند.
تنها تفاوت میان انواع طلاق در قانون مدنی و اسلام، در زیرمجموعه‌های طلاق بائن است. در اسلام، علاوه بر طلاق خلع و مبارات، طلاق زن یائسه، طلاق زن باکره، طلاق زنی که برای سومین بار طلاق داده می‌شود و همچنین طلاق صغیره، یعنی طلاق دختر نابالغی که هنوز 9 سال تمام نشده است، نیز در زمره طلاق بائن قرار می‌گیرد.
این موضوع، یعنی بائن بودن طلاق دختر نابالغ، در قانون مدنی ذکر نشده است زیرا ازدواج دختران نابالغ در جمهوری اسلامی ایران ممنوع است. از منظر دیگر، شارع مقدس در مباحث فقهی به طلاق سنی و بدعی اشاره دارد.
طلاق سنی به طلاقی اطلاق می‌شود که طبق مقررات شرع اسلام و با رعایت تمامی شرایط صحت طلاق انجام شده و در نتیجه، طلاق رجعی یا بائن محسوب می‌شود.
در مقابل، طلاق بدعی به طلاق‌هایی گفته می‌شود که به صورت بدعت‌گذاری شده‌اند، مانند طلاق ظهار در زمان جاهلیت یا طلاق در دوران عادت ماهانه. این نوع طلاق‌ها شرایط صحت را از منظر شارع مقدس ندارند و به همین دلیل، صحیح نبوده و اثر قانونی نخواهند داشت.
طلاق رجعی
یکی از انواع طلاق در اسلام و قانون مدنی، طلاق رجعی است. هر طلاقی که مشمول مصادیق ماده 1145 قانون مدنی نباشد، یعنی از مصادیق طلاق بائن خارج باشد، به عنوان طلاق رجعی شناخته می‌شود. از منظر قانون مدنی، اصل بر رجعی بودن طلاق‌ها است و مصادیق طلاق بائن به‌طور حصری تعیین شده‌اند.
در طلاق رجعی، با وجود جاری شدن صیغه طلاق و الزام زن به نگه‌داشتن عده، زوجین ملزم به رعایت سایر حقوق و تکالیف زوجیت هستند. به‌ویژه، در صورتی که طلاق در حالت نشوز واقع نشده باشد، مرد موظف به پرداخت نفقه زن خواهد بود.
قانون‌گذار در ماده 1148 قانون مدنی حق رجوع را برای مرد در این نوع طلاق پیش‌بینی کرده است. به این معنا که پس از جاری شدن صیغه طلاق و تا قبل از انقضای مدت عده، مرد می‌تواند به هر نحوی از طلاق رجوع کند. این رجوع به‌طور خودکار موجب باطل شدن طلاق می‌شود و زوجین بدون نیاز به خواندن صیغه عقد دائم، دوباره به یکدیگر محرم می‌شوند.
مرد موظف است که رجوع خود را به دفترخانه اطلاع دهد. صحت رجوع به اطلاع دادن آن به زن وابسته نیست؛ اما تا زمانی که زن از این رجوع مطلع نشده باشد، ملزم به ایفای تکالیف زوجیت نیست. با این حال، به‌منظور جلوگیری از مشکلات احتمالی، بهتر است که این رجوع هر چه سریع‌تر به زن اطلاع داده شود تا از پیامدهایی مانند ازدواج مجدد زن و تبعات فقهی و حقوقی آن جلوگیری گردد.
طلاق خلع و مبارات
طلاق خلع و مبارات، بر اساس ماده 1145 قانون مدنی، از انواع طلاق بائن هستند، البته تا زمانی که زن به عوض خود رجوع نکرده باشد. برای تعریف این دو نوع طلاق و بررسی ویژگی‌ها و تفاوت‌های آن‌ها، باید به مواد 1146 و 1147 قانون مدنی مراجعه کرد.
ماده 1146 می‌گوید: “طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق می‌گیرد؛ اعم از اینکه مال مزبور، عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و کمتر از مهر باشد.”
ماده 1147 نیز بیان می‌کند: “طلاق مبارات آن است که کراهت از طرفین باشد؛ ولی در این صورت، عوض باید زائد بر میزان مهر نباشد.”
تعریف طلاق خلع و مبارات
طلاق خلع زمانی تحقق می‌یابد که زن به علت کراهت یک‌طرفه از شوهر، حاضر باشد مالی (که می‌تواند عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و کمتر از مهر باشد) را به شوهر بدهد تا طلاق بگیرد. در این حالت، طلاق خلع محسوب می‌شود. در فرآیند قضایی، طلاق توافقی نیز معمولاً به‌عنوان طلاق خلع ثبت می‌شود.
از قواعد حاکم بر طلاق خلع این است که تا قبل از پایان عده طلاق، زن می‌تواند به فدیه‌ای که برای صدور حکم طلاق به شوهر داده، رجوع کند. در این صورت، اگر زن در مدت عده به فدیه رجوع کند، مرد نیز حق رجوع از طلاق خواهد داشت. با اعلام رجوع مرد در این مدت، زوجین دوباره محرم می‌شوند و بدون نیاز به قرائت صیغه عقد، مجدداً به یکدیگر متصل می‌شوند.
طلاق مبارات طلاقی است که کراهت از طرفین وجود دارد. در این حالت، عوض یا فدیه‌ای که زن در عوض طلاق به مرد می‌دهد، نمی‌تواند بیشتر از مهر باشد. اگر عوض بیش از مهر باشد، طلاق مبارات صحیح است، اما مرد مالک مازاد مالی که زائد بر مهر است، نخواهد شد.
احکام رجوع زن به فدیه یا مال بذل شده در ازای طلاق مبارات نیز مشابه احکام حاکم بر رجوع به فدیه در طلاق خلع است و به‌منظور جلوگیری از تکرار، از ذکر آن‌ها خودداری می‌شود.
سخت ترین نوع طلاق
عموماً، طلاقی که درخواست صدور آن از جانب زنان باشد، سخت‌ترین نوع طلاق محسوب می‌شود. چرا که قانون‌گذار حق طلاق را به‌طور کلی مختص مردان دانسته و تنها در شرایط خاصی به زن اجازه می‌دهد تا درخواست صدور حکم طلاق کند. این شرایط عبارتند از:
وجود وکالت در طلاق بلاعزل با حق توکیل به غیر از جانب زوج.
توافق بین زن و مرد برای طلاق.
اثبات عسر و حرج ناشی از زندگی با مرد در دادگاه.
بنابراین، اگر زن بخواهد درخواست صدور حکم طلاق خلع بائن یا سایر انواع طلاق بائن را ثبت کند، تا زمانی که دلیل محکمه‌پسند و قانع‌کننده‌ای به قاضی ارائه ندهد، حکم طلاق صادر نخواهد شد.
