جرم قابل گذشت به جرمی اطلاق میشود که رسیدگی به آن با شکایت شاکی یا متضرر از جرم آغاز میگردد. به عبارت دیگر، شکایت شاکی شرط ابتدایی برای رسیدگی به این نوع جرایم است. شاکی این حق را دارد که مرتکب جرم را ببخشد و در واقع میتواند از حقی که برای تعقیب دعوی دارد، صرفنظر کند.
دلیل اینکه قانونگذار برخی جرایم را قابل گذشت در نظر گرفته، این است که جنبه خصوصی این جرایم بر جنبه عمومی آنها غالب است. به همین دلیل، قانونگذار به شاکی اجازه داده است تا از حق خود برای پیگیری جرمی که به او آسیب رسانده، صرفنظر کند.
گذشت شاکی خصوصی موجب میشود که پرونده در هر مرحلهای از رسیدگی که باشد، متوقف شده و در مراجع قضایی، اعم از دادسرا یا دادگاه، پرونده مختومه گردد. اختتام پرونده با صدور قرار موقوفی تعقیب انجام میشود.
شرایط گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت
صراحت و وضوح: گذشت شاکی باید صریح و واضح باشد و نشاندهنده قصد شاکی از گذشتن از جرم باشد. عباراتی مانند “گذشت کردم” یا “دیگر شکایتی ندارم” باید به کار رود.
استفاده از زمان مناسب: برای گذشت کردن، باید از فعلی استفاده شود که دلالت بر گذشته نزدیک کند، مانند صیغه ماضی یا مضارع، مانند “رضایت میدهم”.
عدم مشروط بودن: گذشت از جرم قابل گذشت نباید مشروط باشد. به عنوان مثال، نمیتوان گفت “از جرم عدم پرداخت نفقه میگذرم به شرطی که همسرم خانه را به نام من بزند.” گذشت مشروط پذیرفته نمیشود.
گذشت شفاهی: گذشت میتواند به صورت شفاهی باشد. در این صورت، گذشت شفاهی در صورتجلسه نوشته میشود و به امضا یا اثر انگشت گذشتکننده میرسد.
گذشت کتبی: گذشت میتواند به صورت کتبی نیز باشد. این نوع گذشت میتواند رسمی یا غیررسمی باشد. گذشت کتبی رسمی در یکی از دفاتر اسناد رسمی، در کلانتری توسط مأمور کلانتری، یا در مرجع قضایی تنظیم میشود.
نحوه گذشت شاکی از جرم قابل گذشت
نحوه گذشت شاکی از شکایت نکات مهمی را شامل میشود. از جمله اینکه در قانون برای گذشت از جرم قابل گذشت مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است و شاکی خصوصی میتواند در هر مرحلهای، از جمله هنگام شکایت در کلانتری، در دادسرا، دادگاه و حتی بعد از صدور حکم قطعی، اعلام گذشت کند. گذشت شاکی باید شرایطی که در بالا ذکر شد را داشته باشد.
همچنین، اگر گذشت بعد از صدور حکم باشد، ادامه مجازات متهم لغو میشود. قاضی رسیدگیکننده به پرونده پس از دریافت گذشتنامه، اعم از رسمی یا غیررسمی، اعتبار آن را بررسی میکند، که این بررسی در مورد گذشتنامه غیررسمی با حساسیت بیشتری انجام میشود.
اگر تعداد متضررین از جرم متعدد باشند، تنها با شکایت یکی از آنها تعقیب جرم آغاز میشود. اما برای گذشت از جرم، باید همه آنها رضایت خود را اعلام کنند تا گذشت نسبت به متهم اعمال شود. به عنوان مثال، اگر متهم سه شاکی داشته باشد و تنها یک نفر شکایت کند، پیگیری جرم با شکایت همان یک نفر آغاز میشود. اما برای اینکه شاکیان بخواهند از جرم گذشت کنند، رضایت هر سه نفر لازم است.
نکته دیگری که میتوان ذکر کرد این است که در صورتی که متضرر از جرم فوت کند، حق گذشت از جرم به ورثه او منتقل میشود. اگر تمامی وراث برای گذشت موافق باشند، رسیدگی به جرم در هر مرحلهای که باشد متوقف میشود.
یکی از مهمترین نکات در گذشت شاکی این است که گذشت از جرم قابل گذشت تنها جنبه کیفری را متوقف میکند و مانع از این نیست که اگر جرم قابلیت پیگیری حقوقی دارد، شاکی از آن محروم شود. به عنوان مثال، اگر شکایتی بابت جرم ترک انفاق مطرح شده باشد و شاکی از این جرم صرفنظر کند، همچنان میتواند خسارت مالی خود را از طریق حقوقی پیگیری کند.
گذشت از جرم به عنوان یکی از دلایل مخففه جرم شناخته میشود و قاضی میتواند گذشت شاکی را تنها به اندازه تخفیف در مجازات لحاظ کند و نه توقف کامل مجازات.