بر اساس دین اسلام، تشکیل خانواده و ازدواج یکی از ارزشمندترین اقداماتی است که افراد به آن می‌پردازند. در مواردی که طرفین با اختلافات غیرقابل‌حل مواجه می‌شوند، طلاق به‌عنوان یک راهکار پیش‌بینی‌شده می‌تواند به حل مشکلات خانوادگی کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که اقدام به طلاق باید با احتیاط و معقولیت انجام شود تا افراد، به‌ویژه مردان، از تصمیم خود پشیمان نشوند.
یکی از انواع طلاق که در گذشته رایج بوده، سه طلاقه کردن زن است. این به معنای آن است که مرد سه بار متوالی همسر خود را طلاق می‌دهد. در اصطلاح، به این حالت سه طلاقه می‌گویند، که شرایط آن در فقه شیعه و اهل سنت تفاوت‌هایی دارد. نتیجه این نوع طلاق، حرمت ازدواج مجدد بین زن و مرد است، مگر در شرایط خاص.
در این مقاله، به بررسی احکام سه طلاقه کردن در قرآن، فقه و قانون خواهیم پرداخت. همچنین، تفاوت‌های بین طلاق و سه طلاقه، شرایط رجوع و ازدواج مجدد با زن سه طلاقه و مهریه او را نیز توضیح خواهیم داد.
سه طلاقه کردن در قرآن
قرآن کریم، به‌عنوان منبع اصلی قانون در نظام حقوقی ایران، احکام خود را به‌ویژه در موضوع طلاق، که جنبه شرعی دارد، به‌صورت قانونی تدوین کرده است. این قوانین برگرفته از آیات قرآن کریم هستند. یکی از سوالات مهم در این زمینه این است که آیا حکم سه طلاقه کردن در قرآن ذکر شده است؟
پاسخ به این سوال مثبت است. حکم سه طلاقه در قرآن، به‌طور خاص در سوره بقره، آیات 229 و 230 بیان شده است. در این بخش از مقاله، متن این آیات و ترجمه آن‌ها ارائه می‌شود.
بر اساس آیه 229 سوره بقره:
“الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ”.
ترجمه: طلاق (قابل رجوع) دو مرتبه است؛ پس اگر طلاق داد، یا باید به سازگاری برگردد یا به نیکی رها کند. حلال نیست که چیزی از مهر آنان به‌ناحق بگیرید، مگر اینکه بترسید که نتوانند حدود خدا را رعایت کنند. در این صورت، زن می‌تواند هر چه از مهر خود را به شوهر ببخشد. این احکام، حدود دین خداست، پس از آن تجاوز نکنید و کسانی که از احکام خدا سرپیچی کنند، ستمکارند.
سه طلاقه کردن در فقه
حکم سه طلاقه کردن زنان در قرآن کریم ذکر شده است، اما فقهای مختلف در مورد شرایط سه طلاقه شدن نظریه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، قصد داریم سه طلاقه کردن را از دیدگاه فقه اهل سنت و شیعه بررسی کنیم.
حکم سه طلاقه کردن در فقه شیعه
در فقه شیعه، حکم سه طلاقه کردن زن به این صورت است که مرد باید همسرش را سه بار طلاق دهد. به این معنا که پس از طلاق اول، مرد می‌تواند با زن مجدداً ازدواج کند یا در دوران عده به او رجوع کند. سپس، اگر مرد برای بار دوم نیز همسرش را طلاق دهد و دوباره در دوران عده به او رجوع کند، در نهایت اگر برای بار سوم او را طلاق دهد، زن به‌طور رسمی سه طلاقه شده است.
بر اساس آیات صریح قرآن، فقهای شیعه معتقدند که پس از سه طلاقه کردن، زن و مرد بر یکدیگر حرام می‌شوند و مرد نمی‌تواند برای بار چهارم با همسرش ازدواج کند یا از طلاق سوم رجوع کند، مگر در شرایط خاص. این شرایط شامل ازدواج زن با مرد دیگری است که به او “محلل” گفته می‌شود.
اگر زن با محلل ازدواج کرده و رابطه زناشویی برقرار کنند، در صورت فوت محلل یا طلاق میان آن دو، مرد می‌تواند دوباره با همسر سابق خود ازدواج کند. این تنها راه برای بازگشت به همسر سابق و ازدواج مجدد پس از سه طلاقه کردن است.
حکم سه طلاقه کردن در فقه اهل سنت
حکم سه طلاقه کردن در فقه اهل سنت نیز شباهت زیادی به فقه شیعه دارد. از دیدگاه فقهای اهل سنت، اگر مردی همسرش را سه طلاقه کند، دیگر نمی‌تواند برای بار چهارم با او ازدواج کند. در این حالت، زن برای مرد حرام می‌شود و این حرمت تا زمانی که زن با مرد دیگری (محلل) ازدواج کند، باقی می‌ماند. اگر محلل فوت کند، یا زن از او طلاق بگیرد، یا نکاح آنان به دلایلی فسخ شود، مرد می‌تواند دوباره با همسر سابق خود ازدواج کند.
بنابراین، حکم سه طلاقه کردن در فقه اهل سنت و فقه شیعه یکسان است، اما در مورد شرایط سه طلاقه شدن اختلاف نظر وجود دارد. در فقه شیعه، سه طلاقه کردن در یک مجلس ممکن نیست؛ به این معنا که اگر مرد در یک جلسه بگوید “انت طالق” سه بار یا “انت طالق ثلاثا”، این فقط یک طلاق محسوب می‌شود.
اما در فقه اهل سنت، از جمله فقه حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی، سه طلاقه کردن در یک مجلس نیز صحیح و معتبر است.
این ترتیب، اگر مرد سه بار صیغه طلاق را جاری کند، حکم سه طلاقه بر زن جاری می‌شود و بین آن‌ها حرمت برقرار می‌گردد. در هر صورت، سه طلاقه شدن یکی از موانع نکاح است
حکم سه طلاقه کردن در قانون
قانون مدنی ایران، به‌عنوان مهم‌ترین قانون در حوزه حقوق خانواده و احوال شخصیه، تابع قرآن کریم است، به‌ویژه در موضوع طلاق. بر این اساس، حکم سه طلاقه کردن در قانون مدنی نیز برگرفته از قرآن و مطابق با مذهب تشیع است. در این بخش از مقاله، به بررسی حکم سه طلاقه کردن در قانون مدنی می‌پردازیم.
حکم سه طلاقه کردن در ماده 1057 قانون مدنی بیان شده است: “زنی که سه مرتبه متوالی، زوجه یک نفر بوده و مطلقه شده، بر آن مرد حرام می‌شود، مگر اینکه به عقد دائم، به زوجیت مردی دیگری درآمده و پس از وقوع نزدیکی با او به واسطه طلاق، فسخ یا فوت، فراق حاصل شده باشد.”
بر اساس این ماده، زن و مرد پس از سه طلاقه شدن بر یکدیگر حرام می‌شوند و نمی‌توانند برای بار چهارم ازدواج کنند، مگر در شرایط خاص (یعنی وجود محلل). نکات مهم این ماده به شرح زیر است:
1. شرط عقد دائم: سه طلاقه شدن تنها در صورتی معتبر است که زن و مرد به عقد دائم با هم ازدواج کرده باشند. اگر یکی یا همه ازدواج‌ها از نوع عقد موقت یا صیغه باشد، موضوعیت نخواهد داشت.
2. معنای “متوالی”: کلمه “متوالی” به معنای آن است که زن در این مدت با مرد دیگری ازدواج نکرده باشد و به‌طور مداوم همسر یک مرد باشد. در غیر این صورت، اگر زن میان سه طلاق با مرد دیگری ازدواج کرده باشد، شرایط سه طلاقه شدن وجود ندارد.
3. اجرای مقررات بر اساس مذهب: مقررات مربوط به احوال شخصیه مذاهب مختلف در ایران بر اساس مذهب خودشان اجرا می‌شود. برای مثال، اگر در فقه حنفی، طلاق ثلاث در یک مجلس واقع شود، دادگاه هنگام صدور رأی به این امر توجه خواهد کرد و شرایط سه طلاقه شدن را بر اساس مذهب مربوطه احراز می‌کند.
در پاسخ به این سوال که چرا زن سه طلاقه بر شوهرش حرام است، باید گفت که این حکم برای جلوگیری از تصمیمات عجولانه مرد در مورد طلاق وضع شده است. هدف این است که مردان هنگام طلاق، مصالح خانوادگی را مد نظر قرار داده و از تصمیمات غیرمنطقی که به کانون خانواده آسیب می‌زند، خودداری کنند. این حرمت به نوعی ضمانت اجرای تخطی مرد از این شرط است.
فرق طلاق با سه طلاقه
طلاق یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین روش‌های انحلال عقد نکاح است و در کنار فسخ نکاح، بیشترین موارد را به خود اختصاص می‌دهد. طلاق یک ایقاع است که در آن اراده مرد منجر به جدایی زوجین می‌شود. در نظام حقوقی ایران، سه نوع طلاق شناخته شده است: طلاق از طرف مرد، طلاق از طرف زن و طلاق توافقی، که هر یک طبق شرایط مشخصی در قانون انجام می‌شود.
سوالی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که تفاوت طلاق با سه طلاقه چیست؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که از نظر ماهوی، سه طلاقه به‌عنوان سومین طلاق محسوب می‌شود و از این منظر تفاوت خاصی با طلاق ندارد. به عبارت دیگر، زمانی که زن و مرد سه بار متوالی از یکدیگر طلاق می‌گیرند، عنوان “سه طلاقه” بر آن صدق می‌کند.
با این حال، طلاق و سه طلاقه از لحاظ برخی شرایط و احکام با یکدیگر متفاوت هستند. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها این است که اگر زن و مردی از هم طلاق بگیرند، می‌توانند به طلاق رجوع کنند یا پس از سپری شدن عده، دوباره با هم ازدواج کنند. اما پس از سه طلاق متوالی، زن و مرد دیگر نمی‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند، مگر اینکه زن قبلاً با مرد دیگری (محلل) ازدواج کرده باشد
