در قانون تجارت، احکام مربوط به تجار، شرکتهای تجاری و اسناد تجاری مانند چک، سفته و برات به طور کامل ذکر شده است. یکی از مفاهیم مهم در این زمینه، نکول اسناد تجاری است. سوالی که در این خصوص مطرح میشود، این است که نکول اسناد تجاری یعنی چه و چه شرایطی دارد؟
معنای لغوی نکول
قبل از توضیح در مورد نکول اسناد تجاری، بهتر است معنای لغوی این واژه را بررسی کنیم. نکول یک لغت عربی است که به معنای عدم پذیرش، رد کردن، برگرداندن یا روی گرداندن است. این واژه همچنین در مورد سوگند خوردن در دادگاه به معنای خودداری از ادای سوگند توسط افراد استفاده میشود.
مفهوم نکول اسناد تجاری
با توجه به معنای لغوی نکول، میتوان مفهوم آن در زمینه اسناد تجاری را نیز تعریف کرد. نکول اسناد تجاری به معنای عدم پذیرش این اسناد است. به عبارتی، هر زمان که اسناد تجاری (مانند برات) مورد قبول براتگیر قرار نگیرند و او نتواند یا نخواهد به تعهدات موجود در آن سند عمل کند، نکول به وقوع میپیوندد.
شرایط نکول اسناد تجاری
نکول اسناد تجاری به معنای عدم پذیرش یا رد تعهدات مندرج در سند تجاری است. در قانون تجارت، بحث نکول عمدتاً در مواد مربوط به برات مطرح میشود. زمانی که فردی برات صادر میکند، لازم است مفاد آن سند به تایید یا قبولی براتگیر برسد تا او متعهد به پرداخت آن شود و دارنده بتواند وجه برات را از او مطالبه کند.
شرایط نکول سند تجاری برات
سوالی که ممکن است مطرح شود، این است که شرایط نکول سند تجاری برات چیست؟ بر اساس ماده 229 قانون تجارت، هر عبارتی که براتگیر بر روی ورقه بنویسد و آن را امضا یا مهر کند، به منزله قبولی محسوب میشود، مگر اینکه صریحاً دلالت بر عدم قبول آن داشته باشد. همچنین، اگر عبارت فقط ناظر به عدم قبول یک بخش از برات باشد، بقیه آن قبول شده محسوب میشود. در صورتی که هیچ عبارتی بر روی برات نوشته نشده و فقط امضا شده باشد، این موضوع نیز به منزله قبولی برات است.
مراحل نکول برات
برای نکول برات، دارنده برات باید اعتراضنامه نکول را تنظیم کند و در آن اعلام نماید که برات پرداخت نمیشود. در این صورت، دارنده حق دارد از براتکش یا ضامنین آن تقاضای تضمین برای پرداخت وجه برات را نماید. همچنین، صادرکننده موظف است وجه برات را فوراً پرداخت کند.
به این ترتیب، نکول برات و شرایط آن به دقت در قانون تجارت تعریف شده و دارنده برات حق و حقوق مشخصی در این خصوص دارد.
نحوه نکول اسناد تجاری
نکول یا رد تعهدات مندرج در اسناد تجاری، مانند برات، نیازمند انجام اقداماتی خاص است که در قانون تجارت بیان شده است. در این بخش، به بررسی نحوه نکول اسناد تجاری میپردازیم.
نحوه نکول برات
بر اساس ماده 235 قانون تجارت، نحوه نکول سند تجاری برات به این شکل است که برات باید به محض ارائه و یا حداکثر ظرف ۲۴ ساعت از تاریخ ارائه، قبول یا نکول شود. بنابراین، نکول اسناد تجاری به صورت فوری توسط براتگیر انجام میگیرد. در غیر این صورت، اگر براتگیر پس از ارائه برات، قبول یا نکول آن را انجام ندهد، خودداری وی به منزله نکول برات تلقی میشود.
اشکال نکول
نکول برات میتواند به اشکال مختلفی انجام شود. هر نوع نوشتهای که دلالت بر رد برات داشته باشد، به منزله نکول آن سند محسوب میشود. در برخی موارد، نکول به صورت صریح بیان نمیشود، بلکه قانون بهطور ضمنی فرض میکند که این عمل به منزله نکول است. به عنوان مثال، قبول مشروط برات که خود نوعی نکول محسوب میشود، هرچند که قبولکننده در حدود شرط موظف به پرداخت وجه برات است. همچنین، ورشکستگی براتگیر یا فوت او نیز به منزله نکول برات است.
اعتراض نکول
طبق ماده 236 قانون تجارت، در صورت نکول برات، اعتراض دارنده برات باید به موجب تصدیقنامهای که به صورت رسمی تنظیم میشود، انجام شود. این تصدیقنامه به اصطلاح اعتراض یا پروتست نکول نامیده میشود.
در صورت نکول سند تجاری، به درخواست دارنده سند، صادرکننده یا ظهرنویسان موظف به تعیین ضامن یا پرداخت وجه آن خواهند بود.
به این ترتیب، نکول اسناد تجاری دارای قواعد و مراحل مشخصی است که رعایت آنها برای دارنده و صادرکننده اسناد تجاری الزامی است.
آثار نکول اسناد تجاری
بر اساس قانون تجارت، در صورتی که سند تجاری مورد قبول قرار نگیرد، متعهد از ایفای تعهدات خود نسبت به مبلغ مذکور در سند (تمام یا قسمتی از آن) امتناع میکند. به عبارت دیگر، یکی از مهمترین آثار نکول سند تجاری این است که متعهد الزامی به پرداخت وجه سند نخواهد داشت.
با این حال، در مورد برات، اگر براتگیر قبلاً نسبت به براتکش یا صادرکننده تعهداتی داشته باشد و اقدام به نکول برات کند، از لحاظ حقوقی موظف است هزینههای وارده به براتکش را در خصوص نکول برات پرداخت کند. اما اگر براتگیر هیچ بدهی به براتکش نداشته
و از قبول برات خودداری کند، هیچ آثار حقوقی در خصوص مسئولیت او ایجاد نمیشود، زیرا او ملزم به قبول برات نیست.
مسئولیت صادرکننده و ظهرنویسان
در صورتی که براتگیر اقدام به نکول و خودداری از پرداخت وجه مذکور در برات کند، آثار زیر ایجاد میشود:
ضمانت صادرکننده و ظهرنویسان: در این حالت، صادرکننده برات و ظهرنویسان آن موظف هستند به درخواست دارنده برات، برای تادیه وجه آن ضامن معرفی کرده یا وجه مذکور در سند را به همراه مخارج اعتراضنامه و برات رجوعی، فوراً پرداخت کنند.
اعتراضنامه نکول
در صورت صدور اعتراضنامه نکول، شخص ثالثی میتواند آن را به نام براتکش یا یکی از ظهرنویسان برات قبول کرده و قبولی او روی این اعتراضنامه امضا میشود. این شخص ثالث نیز موظف به پرداخت وجه برات بوده و پس از پرداخت، حق رجوع به صادرکننده برات یا براتکش را خواهد داشت.
به این ترتیب، نکول اسناد تجاری نه تنها بر تعهدات متعهد تأثیر میگذارد، بلکه مسئولیتهای جدیدی را برای صادرکننده و ظهرنویسان به همراه دارد.