در صورتی که مرد فرزند متولد از همسرش را به خود منتسب نداند و معتقد باشد که زن از طریق رابطه نامشروع یا زنا باردار شده است، می‌تواند اقدام به نفی ولد کند. برای این کار، او باید به دلایلی استناد کند که یکی از آن‌ها اثبات خلاف اماره فراش است.
اگر دلیلی مبنی بر وقوع رابطه نامشروع از سوی زن وجود نداشته باشد، تشریفاتی تحت عنوان لعان پیش‌بینی شده است. لعان به مرد این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به اثبات رابطه نامشروع، نسبت به فرزند ادعای نفی ولد کند. از جمله آثار لعان می‌توان به نفی ولد و جدایی زوجین اشاره کرد.
لعان چیست
لعان در لغت به معنای نفرین کردن یکدیگر است و در حقوق به نوعی سوگند اطلاق می‌شود که شوهر برای نفی فرزند از خود و نسبت دادن زنا به همسرش از آن استفاده می‌کند. در این فرآیند، زن و شوهر باید نزد قاضی حاضر شوند.
شوهر چهار بار با صیغه مخصوص لعان سوگند یاد می‌کند که راست می‌گوید و در بار پنجم می‌گوید: “لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم.” به‌علاوه، زن نیز چهار بار سوگند می‌خورد که مرد دروغ می‌گوید و سپس می‌گوید: “خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد.”
آثار لعان
در قانون مدنی، به پیروی از حقوق اسلامی، لعان به عنوان روشی برای جدایی زن و شوهر و نفی ولد پذیرفته شده است و در مواد 882، 883 و 1052 به آن اشاره شده است. در صورت تحقق لعان با شرایط و تشریفات مربوطه، آثار زیر به وجود خواهد آمد:
1. انفساخ ازدواج: ازدواج میان زن و مرد منفسخ خواهد شد. در ماده 1052 قانون مدنی**، این انفساخ تحت عنوان تفریق یاد شده است.
2. ممنوعیت ازدواج مجدد: ازدواج مجدد میان زن و شوهری که از طریق لعان از یکدیگر جدا شده‌اند، برای همیشه ممنوع خواهد بود. ماده 1052 قانون مدنی در این‌باره می‌گوید: “تفریقی که با لعان حاصل می‌شود، موجب حرمت ابدی است.”
3. نفی نسب نسبت به پدر: فرزند مورد لعان به پدر و خویشاوندان پدری منتسب نمی‌شود، اما نسب او به مادر و خویشاوندان مادری منتفی نخواهد بود. به عبارت دیگر، لعان فقط موجب نفی ولد نسبت به پدر است. به همین دلیل، ماده 882 قانون مدنی می‌گوید: “بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده است از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد؛ لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشاوندان مادری از او ارث می‌برند.”
آیا لعان تأثیری بر حقوق مالی زن و شوهر دارد؟
لعان تأثیرات قابل توجهی بر حقوق مالی زن و شوهر دارد. این تأثیرات شامل موارد زیر است:
عدم ارث: پس از وقوع لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند. این موضوع به موجب ماده 882 قانون مدنی تصریح شده است.
نفی حقوق مالی: به دنبال لعان، هر گونه حق مالی که ممکن است یکی از طرفین نسبت به دیگری داشته باشد، از بین می‌رود. به عنوان مثال، اگر یکی از زوجین دارای نفقه معوقه باشد، این حق پس از لعان دیگر قابل مطالبه نیست.
حرمت ابدی در ازدواج مجدد: ماده 1052 قانون مدنی بیان می‌کند که تفریق ناشی از لعان موجب حرمت ابدی ازدواج مجدد بین زن و شوهر می‌شود. این بدان معناست که هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند دوباره با یکدیگر ازدواج کنند و این موضوع می‌تواند بر حقوق مالی مرتبط با ازدواج تأثیر بگذارد.
تأثیر بر توافقات مالی: در صورت وجود هر گونه توافق مالی یا قرارداد میان زن و شوهر، پس از لعان این توافقات ممکن است بی‌اثر شوند.
آیا لعان در همه موارد یکسان است یا شرایط خاصی دارد؟
لعان در همه موارد یکسان نیست و برای تحقق آن شرایط خاصی وجود دارد. این شرایط شامل موارد زیر است:
حضور در دادگاه: زن و شوهر باید در حضور قاضی لعان را انجام دهند. این فرآیند نیاز به صحت و اعتبار قانونی دارد.
سوگندهای مشخص: شوهر باید چهار بار با صیغه مخصوص لعان سوگند بخورد که راست می‌گوید و در بار پنجم بگوید: “لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم.” زن نیز باید چهار بار سوگند بخورد که مرد دروغ می‌گوید و در بار پنجم بگوید: “خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد.”
وجود ادعای زنا: برای انجام لعان، مرد باید ادعای زنا از سوی همسر خود را مطرح کند. بدون این ادعا، لعان قابل تحقق نیست.
عدم وجود دلایل قوی: اگر دلایل قوی مبنی بر وقوع رابطه نامشروع وجود نداشته باشد، مرد می‌تواند از لعان استفاده کند. اما اگر دلایل مستند وجود داشته باشد، ممکن است این فرآیند به چالش کشیده شود.
نفی ولد: لعان تنها به منظور نفی ولد و جدایی زوجین انجام می‌شود و نمی‌تواند به دلایل دیگر به کار رود.
بنابراین، لعان به شرایط و تشریفات خاصی نیاز دارد و نمی‌توان آن را به راحتی و در هر شرایطی انجام داد.
