سرقفلی و حق کسب و پیشه از مهم‌ترین نهادهای حقوقی و مالی پیش‌بینی‌شده در قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۷۶ و سال ۱۳۵۶ هستند که از ویژگی مالیت برخوردارند. به همین دلیل، از نظر قانونی، امکان نقل و انتقال این حقوق وجود دارد.
ویژگی مالیت و قابلیت نقل و انتقال حق سرقفلی و حق کسب و پیشه این امکان را فراهم می‌کند که این حقوق به‌طور قانونی قابل توقیف باشند. بنابراین، اشخاص می‌توانند در دعاوی مالی، مانند مهریه و دیگر موارد، نسبت به توقیف این حقوق اقدام کنند.
توقیف سرقفلی و حق کسب و پیشه در محکومیت های مالی چیست
با توجه به اینکه حق سرقفلی و حق کسب و پیشه از حقوق مالی هستند و به عبارت دیگر، دارای مالیت می‌باشند، امکان معرفی آن‌ها به دادگاه یا اجرای ثبت برای توقیف به منظور وصول محکومیت مالی وجود دارد. ماده ۵۴ آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرائی، درباره امکان توقیف سرقفلی مقرر می‌دارد:
“بازداشت حقوق مدیون نسبت به سرقفلی جایز است، اما مزایده آن به لحاظ رعایت منافع اشخاص ثالث، جایز نیست. در صورت بازداشت منافع یا سرقفلی، مراتب به اداره ثبت محل اعلام می‌شود تا در دفاتر بازداشتی ثبت و به دفاتر اسناد رسمی مربوطه ابلاغ گردد.”
در پاسخ به این پرسش که آیا امکان مزایده سرقفلی بدون رضایت مالک وجود دارد یا خیر، می‌توان به آخرین نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه اشاره کرد. در این نظریه بیان شده است:
“توقیف سرقفلی یا حق کسب و پیشه برای استیفای محکوم‌به بلامانع است و اگر مستأجر حق انتقال به غیر نداشته باشد یا اجاره‌نامه‌ای در بین نباشد و مالک نیز راضی به انتقال به غیر نباشد، مزایده و فروش سرقفلی یا حق کسب و پیشه تنها در صورتی امکان‌پذیر است که مالک رضایت داشته باشد. حکم مقرر در ماده ۵۴ آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا با اصلاحات و الحاقات بعدی، مؤید این دیدگاه است.”
در چه مواردی سرقفلی توقیف می شود؟
اینکه در چه مواردی سرقفلی توقیف می‌شود، یکی از پرسش‌های رایج افرادی است که بدهکار هستند و از حق سرقفلی مغازه یا ملک تجاری برخوردارند. در پاسخ به این پرسش، باید گفت که شایع‌ترین مواردی که امکان توقیف سرقفلی وجود دارد، عبارتند از:
محکومیت‌های مالی
مهریه به عنوان ضمانتی برای اجرای احکام صادره از سوی دادگاه
در توضیح مورد آخر باید گفت که این امکان وجود دارد که تا زمان صدور حکم دادگاه حقوقی، سرقفلی به عنوان تضمین حقوق یکی از طرفین دعوا و به درخواست وی توقیف گردد. در صورتی که رأی دادگاه به نفع فردی که درخواست توقیف سرقفلی را داده، صادر شود، این حق پس از طی مراحل اجرای حکم به وی منتقل خواهد شد.
مراحل و نحوه توقیف سرقفلی توقیف سرقفلی در اجرای ثبت
اگر سرقفلی یا حق کسب و پیشه به سند رسمی مستند باشد، ذی‌نفع می‌تواند تقاضای توقیف این حقوق مالی را از واحد اجرائیات ثبت داشته باشد. پس از بررسی اسناد و مدارک و احراز شرایط قانونی، اجرای ثبت مراتب توقیف را به ذی‌حق، دفترخانه تنظیم‌کننده سند، اداره ثبت محل وقوع ملک و اتحادیه مربوطه اعلام می‌کند.
توقیف سرقفلی در اجرای احکام
پس از قطعیت حکم در خصوص محکومیت‌های مالی و صدور اجراییه، اگر محکوم علیه از پرداخت خودداری کند، محکوم له می‌تواند با معرفی سرقفلی یا حق کسب و پیشه به اجرای احکام، تقاضای توقیف آن را داشته باشد. در این شرایط، اگر محکوم علیه مالک اصلی ملک تجاری و سرقفلی باشد، توقیف به راحتی انجام خواهد شد.
اما اگر مستأجر دارای حق کسب و پیشه و سرقفلی، بدهکار باشد و رأی به پرداخت محکوم‌به به ضرر وی صادر شود، برای توقیف سرقفلی باید مراتب توقیف از طریق ابلاغ به مالک اطلاع داده شود. مالک باید از پرداخت مبلغ سرقفلی یا حق کسب و پیشه به محکوم علیه (بدهکار) خودداری کرده و طبق دستورات مدیر اجرای احکام عمل کند.
ماده۷۸و ۸۸ قانون اجرای احکام مدنی در این باره مقرر می‌دارند:
“هرگاه مال متعلق به محکوم‌علیه نزد شخص ثالث اعم از حقوقی یا حقیقی باشد یا مورد درخواست توقیف، طلبی باشد که محکوم‌علیه از شخص ثالث دارد، اخطاری در باب توقیف مال یا طلب و میزان آن به پیوست رونوشت اجراییه به شخص ثالث ابلاغ می‌شود و مراتب فورا به محکوم‌علیه نیز ابلاغ می‌گردد.”
“شخص ثالث، پس از ابلاغ اخطار توقیف، نباید مال یا طلب توقیف‌شده را به محکوم‌علیه بدهد و مکلف است طبق دستور مدیر اجرا عمل نماید. در صورت تخلف، مسئول جبران خسارت وارده به محکوم‌له خواهد بود.”
توقیف سرقفلی برای مهریه
در توقیف سرقفلی برای مهریه از طریق اجرائیات ثبت، زوجه باید به دفترخانه تنظیم‌کننده سند رسمی ازدواج مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه برای وصول مهریه را داشته باشد. دفتر اسناد رسمی پس از بررسی مدارک و اسناد، اجراییه را صادر کرده و به همراه اطلاعات لازم به واحد اجرائیات ثبت ارسال می‌کند.
با تشکیل پرونده مهریه در اجرائیات ثبت، زوجه می‌تواند اموال زوج، از جمله سرقفلی دارای سند رسمی را به واحد اجرائیات معرفی کند تا این واحد نسبت به توقیف آن برای وصول مهریه اقدام کند.
در توقیف سرقفلی برای مهریه از طریق دادگاه، زوجه می‌تواند در ابتدا و با هدف جلوگیری از فرار از دین زوج، قبل از طرح دعوای مهریه یا همزمان با آن، نسبت به ثبت درخواست صدور قرار تأمین خواسته از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام نماید. پس از صدور قرار تأمین خواسته، زوجه حداکثر ظرف ده روز باید نسبت به درخواست توقیف سرقفلی برای مهریه اقدام کند
