قراردادها بین افراد جامعه باید بر اساس قوانین و مقررات تنظیم شوند تا دارای ضمانت اجرایی قانونی و حقوقی باشند. در صورتی که قرارداد به‌طور قانونی منعقد نشود، ممکن است مشکلات و مسائل حقوقی زیادی به وجود آید. این احتمال وجود دارد که بعد از مدتی یکی از طرفین تصمیم به شکایت از طرف دیگر قرارداد بگیرد. فرد شاکی تنها در صورتی می‌تواند با استناد به قرارداد شکایت کند که قرارداد دارای وجاهت قانونی باشد؛ در غیر این صورت، این امر با دشواری روبرو خواهد بود.
بنابراین، اشتباه در عقد معامله به چند صورت ممکن است. در برخی موارد، اشتباه طرفین می‌تواند منجر به بطلان قرارداد شود، در حالی که در موارد دیگر، ممکن است قرارداد همچنان معتبر باقی بماند. دلایل بطلان قرارداد در قانون مدنی بیان شده است و این اشتباهات باید با دقت بررسی شوند تا تأثیر آن‌ها بر اعتبار قرارداد مشخص شود.
موارد بطلان قرارداد
برای بررسی موارد بطلان قرارداد یا عقد، باید اشاره کرد که افراد جامعه اغلب در ارتباطات خود نیاز به انعقاد قرارداد و معاملات دارند. این قراردادها باید قواعد خاصی را در نگارش رعایت کنند، زیرا عدم رعایت این قواعد می‌تواند منجر به ابطال آن‌ها شود. البته همه اشتباهات در معاملات منجر به بطلان عقد نمی‌شود. در ادامه به بررسی برخی از اشتباهات در عقود که باعث باطل شدن قرارداد می‌شود، می‌پردازیم:
۱. اشتباه در نوع عقد اشتباه در نوع یا ماهیت عقد به این معناست که دو نفر می‌خواهند معامله‌ای را منعقد کنند، اما یکی از طرفین هدفش از انجام معامله اجاره ملک است، در حالی که طرف دیگر قصد فروش ملک را دارد. اگر عقد به این شکل اشتباه منعقد شود، باعث بطلان آن می‌گردد و به عبارت دیگر، این قرارداد باطل است.
۲. اشتباه در مورد عقدمورد عقد یا معامله، آن چیزی است که طرفین می‌خواهند مبادله کنند. برای مثال، فردی قصد فروش میز یا خودروی پرایدش را دارد، در حالی که طرف دیگر قصد خرید صندلی یا کامیون را دارد. در این حالت، اگر عقدی منعقد شود، باطل است.
۳. اشتباه در خود موضوع معامله موضوع معامله چیزی است که طرف معامله به دلیل وجود آن، حاضر به خرید کالا شده است. به‌عنوان مثال، اگر شخصی گردنبندی را به دلیل طلا بودنش خریداری کند و بعداً مشخص شود که آن گردنبند از مس است، در این صورت معامله باطل است؛ زیرا طلا بودن گردنبند علت اصلی انجام این معامله بوده است.
۴. اشتباه در شخص طرف معامله زمانی که شخصیت یک فرد علت انعقاد قرارداد است، اشتباه در طرف عقد می‌تواند باعث بطلان معامله شود. برای روشن‌تر شدن این موضوع، فرض کنید فردی به دلیل دوستی با طرف دیگر، ماشینی را به او هبه می‌کند. اگر آن فرد واقعاً دوست نباشد و این اشتباه رخ دهد، آن معامله باطل است، زیرا واهب به دلیل شخصیت آن فرد، ماشین را به او هبه کرده است.
موارد عدم بطلان قراردادمواردی که منجر به عدم بطلان قرارداد می‌شود
در صورت عدم رعایت آن‌ها توسط طرفین، معامله باطل نمی‌شود. این موارد را می‌توان در پنج دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
۱. اشتباه در اوصاف مهم مورد معامله
اشتباه در اوصاف مهم کالا به این معناست که مشخصات یا ویژگی‌های فرعی کالا اشتباه گرفته شده باشد، در حالی که این اشتباه تأثیر قابل توجهی بر معامله ندارد. به‌عنوان مثال، اگر فردی فرش دستباف کاشان یا یزد را بخواهد، این تفاوت منجر به بطلان معامله نمی‌شود. اما اگر فردی هزینه فرش دستباف را پرداخت کند و فرش ماشینی دریافت کند، این مورد می‌تواند باعث بطلان معامله شود، چون اوصاف اساسی کالا در اینجا نقض شده است.
۲. اشتباه در ارزش مورد معامله اشتباه در ارزش کالا باعث فسخ قرارداد نمی‌شود.
اما به مشتری حق فسخ می‌دهد. به‌عنوان مثال، اگر کالایی با ارزش ۲۰ میلیون تومان با دو یا سه میلیون تومان بیشتر معامله شود، عقد باطل نیست، اما مشتری حق فسخ دارد.
۳. اشتباه در انگیزه
انگیزه یا قصد، عاملی درونی است که فرد در تصور خود چیزی را می‌خرد، اما این تصور ممکن است با واقعیت یکسان نباشد. در این صورت، عقد صحیح است زیرا انگیزه در لفظ بین طرفین مطرح نشده و تنها در خیال و تصور طرف معامله قرار دارد.
۴. اشتباه در جهت معامله جهت معامله به هدف و قصد افراد اشاره دارد.
به‌عنوان مثال، اگر فردی خانه خود را می‌فروشد تا فرزندش را به خارج از کشور بفرستد و سپس فرزند نتواند از کشور خارج شود، این معامله همچنان صحیح خواهد بود.
۵. اشتباه در شخص طرف
در بسیاری از عقود، شخصیت طرفین دلیل عمده انعقاد قرارداد نیست. به‌عنوان مثال، در بیع (خرید و فروش) اگر فردی به‌جای آقای محسنی با آقای صالحی معامله کند، این اشتباه باعث بطلان معامله نمی‌شود
