اصل ۱۶۷ قانون اساسی مقرر می‌دارد: “قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت، نقص، اجمال یا تعارض قوانین مدونه، از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.”
بر اساس این اصل، هنگامی که پرونده‌ای به موجب ثبت دادخواست حقوقی یا شکواییه کیفری تشکیل و جهت رسیدگی به قاضی ارسال می‌شود، قاضی موظف است نسبت به موضوع مطرح‌شده اقدام به صدور رأی نماید. استنکاف قاضی از صدور رأی به هیچ عنوان پذیرفته نیست. یکی از مواردی که اختیار استفاده از آن‌ها در صدور رأی به قضات داده شده، قرارهای اعدادی یا قرارهای مقدماتی است که هر یک دارای انواع و آثار مخصوص به خود می‌باشند.
قرار اعدادی یا مقدماتی چیست
باید گفت که گاهی قاضی برای صدور رأی قاطع و کسب اطلاع از حقیقت امر در پرونده‌ای، قرارهایی مانند قرار معاینه محل، قرار تحقیق محلی، قرار کارشناسی و موارد مشابه صادر می‌کند که در حقوق، به آن‌ها “قرار اعدادی” یا “قرار مقدماتی” گفته می‌شود.
قرار اعدادی یا قرار مقدماتی از نمونه قرارهایی است که پرونده را برای صدور رأی قاطع آماده می‌کند. این قرارها معمولاً در جریان دادرسی و پیش از ختم دادرسی صادر می‌شوند. این نوع از قرارها بر روی برگ‌های صورتجلسه معمولی و به خط دادرس تنظیم می‌گردند.
در قرار اعدادی، موضوع قرار، زمان، محل و شیوه اجرای آن، شخص یا مقامی که باید قرار را اجرا کند و همچنین پرداخت‌کننده هزینه، مشخص می‌شود. برخلاف قرارهای قاطع، قرارهای مقدماتی پاک‌نویس نمی‌شوند و به شکل دادنامه تنظیم نمی‌گردند، زیرا این قرارها به طرفین دعوا ابلاغ نمی‌شوند.
پس از توضیح در مورد اینکه قرار مقدماتی یا قرار اعدادی چیست، در ادامه به بررسی انواع این قرار و آثار آن خواهیم پرداخت و خواهیم گفت که منظور از “قرار اعدادی صادر شد” چیست.
انواع قرارهای اعدادی یا مقدماتی
قرار تحقیق محلی: طرفین دعوا می‌توانند برای اثبات ادعای خود به اطلاعات اهل محل استناد کنند و از دادگاه درخواست صدور این قرار را نمایند. همچنین، قاضی نیز می‌تواند برای اثبات موضوع، قرار تحقیق محلی صادر کند. این قرار، که پرونده را برای صدور رأی قاطع آماده می‌کند، جزو قرارهای اعدادی محسوب می‌شود.
قرار معاینه محل: یکی دیگر از انواع قرارهای اعدادی، قرار معاینه محل است. در مواردی که مشاهده وضعیت محل وقوع موضوع پرونده ضروری باشد، دادگاه اقدام به صدور قرار معاینه محل می‌کند. صدور این قرار می‌تواند به موجب تصمیم قاضی یا به خواست یکی از اصحاب دعوا انجام شود.
قرار کارشناسی: از دیگر انواع قرار مقدماتی، قرار کارشناسی است. هنگامی که موضوع مورد اختلاف دارای جنبه‌های فنی و تخصصی باشد، صدور رأی مستلزم نظر کارشناسان دادگستری است. در این صورت، دادگاه قرار کارشناسی صادر می‌کند.
قرار اتیان سوگند: در مواردی که صدور حکم منوط به اتیان سوگند باشد، پس از درخواست اصحاب دعوا و در صورت پذیرش دادگاه، قرار اتیان سوگند صادر خواهد شد. این قرار نیز یکی از انواع قرارهای مقدماتی است.
قرار رسیدگی به صحت و اصالت سند: هرگاه شخصی، مهر، امضا یا اثر انگشت انتسابی به خود را در سندی که بر علیه او ارائه شده، انکار کند و یا نسبت به سند ارائه‌شده ادعای جعلیت داشته باشد، دادگاه به منظور روشن شدن مطلب و اطمینان از صحت و اصالت اسناد، اقدام به صدور این قرار می‌کند.
قرار استماع گواهی و شهادت شهود: از دیگر انواع قرار مقدماتی، قرار استماع گواهی و شهادت شهود است. هرگاه دادگاه احساس کند که شهادت شهود در اثبات دعوی مؤثر است و یکی از طرفین درخواست شهادت شهود کند، دادگاه قرار استماع شهادت شهود صادر می‌کند.
قرار اناطه: یکی دیگر از قرارهای مقدماتی، قرار اناطه است. در مواردی که رسیدگی به یک اختلاف حقوقی یا کیفری مستلزم اثبات ادعایی باشد که در صلاحیت دادگاه دیگری است، رسیدگی به دعوا متوقف می‌شود و خواهان مکلف است ظرف یک ماه در دادگاه صالح طرح دعوا کند و رسید آن را به دفتر دادگاه رسیدگی‌کننده تسلیم نماید.
آثار قرارهای اعدادی یا مقدماتی
قرارهای اعدادی یا همان قرارهای مقدماتی را بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی توضیح دادیم و انواع آن را بیان کردیم. در این قسمت، به بررسی آثار قرار اعدادی خواهیم پرداخت که بر اساس قانون به شرح زیر است:
1. توان اثباتی: قرارهای اعدادی، مانند احکام، دارای توان اثباتی هستند و به عنوان سند رسمی محسوب می‌شوند.
2. عدم شمول قاعده فراغ دادرس: قرارهای مقدماتی مشمول قاعده فراغ دادرس نمی‌شوند و این قاعده تنها در مورد احکام صادق است.
3. عدم اعتبار امر قضاوت شده: قرارهای اعدادی از اعتبار امر قضاوت شده برخوردار نیستند؛ این اعتبار ویژه احکام است.
4. عدم امکان طرح دعوا: بطلان یا ابطال قرارهای اعدادی نمی‌تواند موضوع دعوا در دادگاه‌ها قرار گیرد.
5. طرح شکایت: طرح شکایت نسبت به قرارهای اعدادی تنها در ضمن شکایت از رأی اصلی امکان‌پذیر است و نمی‌توان به‌طور مستقل از آن‌ها شکایت کرد.
این نکات مهم به درک بهتر آثار و محدودیت‌های قرارهای اعدادی کمک می‌کند
