قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از مهم‌ترین قوانین شکلی در زمینه رسیدگی به جرایم، پیگیری پرونده و نحوه صدور حکم در خصوص جرم پس از اثبات آن است. تمامی محاکم کیفری ملزم به رعایت قواعد و مقررات پیش‌بینی‌شده در این قانون هستند. یکی از مهم‌ترین مواردی که قواعد و ضوابط آن در قانون آیین دادرسی کیفری مورد پیش‌بینی قرار گرفته، پیدا کردن متهم و دستگیری وی است. ماده ۱۳۷ این قانون به‌طور خاص به این موضوع پرداخته و تکلیف آن را مشخص می‌کند.
متن ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفریکشف متهم و ادله اثبات جرم، همچنین پیگیری جرم رخ داده، از دیدگاه قانون‌گذار دارای اهمیت ویژه‌ای است. در همین راستا، قواعد و تشریفات مربوط به این امر در قانون آیین دادرسی کیفری به‌طور مشخص پیش‌بینی شده است.
یکی از موادی که به‌طور خاص به یکی از روش‌های پیدا کردن متهم و دستگیری وی، همچنین کشف ادله اثبات جرم، پرداخته، ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری است. در این بخش، متن این ماده را ارائه می‌دهیم و در بخش‌های بعدی مقاله، به شرح و تفسیر و نکات حقوقی آن خواهیم پرداخت. متن ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری به شرح زیر است:
“تفتیش و بازرسی منازل، اماکن بسته و تعطیل و همچنین تفتیش و بازرسی اشیا، در مواردی که حسب قرائن و امارات، ظن قوی به حضور متهم یا کشف اسباب، آلات و ادله وقوع جرم در آن وجود دارد، با دستور بازپرس و با قید جهات ظن قوی در پرونده، انجام می‌شود.”
تفسیر ماده 137 قانون آیین دادرسی کیفری
تفسیر ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از پرسش‌های متداول درباره این ماده است. در این بخش از مقاله، به ارائه تفسیر این ماده می‌پردازیم.
با وجود اینکه حریم شخصی افراد در جامعه محترم است، در شرایطی که بحث جرم و به تبع آن، نظم و امنیت جامعه و حقوق افراد مطرح باشد، ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری اجازه می‌دهد که ضابطین دادگستری به دستور بازپرس و در مواردی با تأیید رئیس کل دادگستری استان، منازل و اماکن بسته و تعطیل را مورد تفتیش و بازرسی قرار دهند.
این تفتیش و بازرسی با هدف دستگیری متهم یا کشف اسباب، آلات و ادله وقوع جرم انجام می‌شود. با این حال، در مواردی که اهمیت این اقدام از حقوق اشخاص کمتر باشد و با حقوق آن‌ها در تضاد باشد، انجام این تفتیش و بازرسی مجاز نخواهد بود.
نکات حقوقی ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از مواد کلیدی در زمینه کشف ادله اثبات جرم و شناسایی متهم به یک جرم است. پس از بررسی متن و تفسیر این ماده، در این بخش از مقاله به نکات حقوقی مرتبط با آن خواهیم پرداخت.
نکات حقوقی ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری
۱. تفتیش در هر مکان: الزامی نیست که فقط محل وقوع جرم مورد تفتیش قرار گیرد. هر محلی که ظن قوی به حضور متهم یا کشف ادله وقوع جرم در آن وجود داشته باشد، می‌تواند پس از صدور دستور و طی مراحل قانونی، توسط ضابطین قضایی تفتیش و بازرسی شود. (مستفاد از قسمت انتهایی ماده ۱۳۷)
2. دستور بازپرس: برای تفتیش و بازرسی منازل، اماکن بسته و تعطیل، لازم است که بازپرس دستور این اقدام را صادر کند.
3. قید جهات ظن: در صورتی که مکان مورد تفتیش به دلیل ظن قوی حضور متهم یا کشف ادله جرم باشد، باید جهات ظن و گمان قوی در پرونده ذکر شود.
4. رعایت اصول قانونی: در نحوه و چگونگی تفتیش و بازرسی، باید به بند ۸ ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مراجعه کرد. این بند مقرر می‌دارد که بازرسی‌ها باید بر اساس مقررات قانونی و بدون مزاحمت انجام شود و از تعرض به اسناد و مدارک غیرمرتبط خودداری گردد.
5. عدم مزاحمت: تفتیش‌کنندگان باید وظیفه خود را بدون ایجاد مزاحمت و با احتیاط انجام دهند و از افشای اطلاعات خصوصی، مانند نامه‌ها و عکس‌های خانوادگی، خودداری کنند.
6. صدور مجوز برای جرایم خاص: در مورد جرایم دارای مجازات سلب حیات، حبس ابد، جرایم سیاسی و مطبوعاتی، یا دارای مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر، مجوز تفتیش باید توسط رئیس کل دادگستری استان تأیید شود و با حضور مقام قضائی انجام گردد. (مستفاد از ماده ۱۳۸)
7. مزاحمت برای حقوق اشخاص: اگر تفتیش و بازرسی برای حقوق اشخاص مزاحمت ایجاد کند، تنها در صورتی قابل انجام است که اهمیت آن از حقوق افراد بیشتر باشد. (مستفاد از ماده ۱۳۹)
8. زمان تفتیش: تفتیش باید در ساعات روز (از طلوع آفتاب تا غروب) انجام شود و فقط در موارد ضروری، با درج دلایل ضرورت در صورت‌جلسه، می‌توان در شب تفتیش کرد. (مستفاد از ماده ۱۴۰)
9. دستور مقام قضایی: در دستور مقام قضایی برای تفتیش، باید موضوع، زمان انجام، تعداد دفعات ورود به
مکان و نشانی‌های دقیق ذکر شود. پس از تفتیش، باید صورت‌جلسه‌ای تنظیم و به امضای متصرف مکان برسد. (مستفاد از ماده ۱۴۱)
10. حضور متصرفان: تفتیش باید در حضور متصرف یا متصرفان مکان مورد تفتیش و در صورت لزوم، با حضور شهود انجام شود. اگر فوریت ایجاب کند و متصرفان حضور نداشته باشند، تفتیش با قید موارد فوریت در صورت‌جلسه و در حضور دو نفر از اهالی محل انجام خواهد شد. (مستفاد از ماده ۱۴۲)
