یکی از جرایمی که در قانون مجازات اسلامی تعریف شده و برای آن مجازات تعیین شده، معاونت در قتل است. این جرم به دلیل ویژگی‌های خاص خود، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. در این بخش به تعریف جرم معاونت در قتل و سپس به مجازات و نحوه شکایت از آن خواهیم پرداخت.
تعریف معاونت و مصادیق آن
برای پاسخ به این سوال که معاونت در قتل چیست، ابتدا باید مفهوم معاونت را تعریف کرده و مصادیق آن را بررسی کنیم. معاونت در جرم در قانون مجازات اسلامی به‌طور مستقیم تعریف نشده است، اما ماده 126 به بیان مصادیق آن پرداخته و تبصره این ماده، ویژگی‌های معاونت را توضیح می‌دهد.
در تعریف معاونت می‌توان گفت:
معاونت در جرم به معنای دخالت غیرمستقیم شخصی در عملیات اجرایی جرم است. این دخالت می‌تواند از طریق اعمالی مانند ترغیب، تهدید، تطمیع، تحریک، دسیسه، فریب یا سوء استفاده از قدرت باشد. معاون ممکن است به ساخت وسیله ارتکاب جرم، تهیه آن یا ارائه روش ارتکاب جرم به مرتکب اقدام کند یا صرفاً وقوع جرم را تسهیل کند.
شرایط تحقق معاونت
برای تحقق معاونت در جرم، دو فاکتور اصلی باید وجود داشته باشد:
زمان عمل معاون: عمل معاون باید قبل از وقوع جرم یا همزمان با آن باشد. به‌عنوان مثال، اگر فردی بعد از کشتن مقتول، جنازه او را مخفی کند، این عمل تحت عنوان معاونت در قتل قرار نمی‌گیرد.
قصد مشترک: قصد معاون باید با قصد مرتکب اصلی جرم یکی باشد. به‌عبارت دیگر، اگر شخصی چاقویی به دیگری بدهد تا او با آن چاقو فرد دیگری را تهدید کند، و گیرنده چاقو به‌طور اتفاقی مرتکب قتل شود، دهنده چاقو معاون در قتل نخواهد بود.
بنابراین، معاونت در قتل به معنای ایجاد شرایطی است که به وقوع جرم قتل (سلب حیات) منجر می‌شود، بدون آنکه فرد به‌طور مستقیم در کشتن مقتول دخالت داشته باشد. برای تحقق این نوع معاونت، لازم است که معاون قصد کشتن داشته و عمل او قبل یا همزمان با عمل قاتل باشد.
انواع معاونت در قتل
با وجود اینکه در قانون مجازات اسلامی، سه نوع قتل عمدی، شبه عمدی و خطای محض مورد تصریح قرار گرفته است، تنها معاونت در قتل عمد قابل تحقق است. این به‌دلیل آن است که در قتل شبه عمد و خطای محض، قاتل قصد کشتن و سلب حیات ندارد و یکی از شروط مهم معاونت، یکسان بودن قصد معاون و مرتکب اصلی جرم است.
به این ترتیب، معاونت در قتل عمد تنها نوعی است که در این زمینه قابل بررسی و پیگیری قانونی است.
مجازات معاونت در قتل چیست
اگر شخصی از طریق اعمال پیش‌بینی‌شده در قانون مجازات، مرتکب معاونت در قتل عمد شود، به مجازات‌های معین‌شده برای این جرم محکوم خواهد شد. در این بخش به بررسی مجازات جرم معاونت در قتل و سپس به نحوه شکایت از آن خواهیم پرداخت.
مجازات معاونت در قتل عمد
بر اساس بند (الف) ماده 127 قانون مجازات اسلامی، مجازات معاونت در جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها سلب حیات یا حبس دائم است، به‌صورت حبس تعزیری درجه 2 یا 3 تعیین شده است. از آنجا که مجازات قانونی جرم قتل عمد، قصاص است که یکی از مجازات‌های سلب‌کننده حیات می‌باشد، مجازات معاونت در این نوع قتل، حبس تعزیری درجه 2 یا 3 خواهد بود.
تعریف حبس تعزیری
برای درک مفهوم حبس تعزیری درجه 2 و 3، به ماده 19 قانون مجازات مراجعه می‌کنیم:
حبس تعزیری درجه 2: حبس بیش از 15 تا 25 سال.
حبس تعزیری درجه 3: حبس بیش از 10 تا 15 سال.
مجازات‌های ویژه برای معاونت در قتل
علاوه بر مجازات اصلی، قانونگذار برای برخی مصادیق خاص معاونت در قتل، مجازات‌های ویژه‌ای را تعیین کرده است:
اکراه در قتل: اگر شخصی دیگری را به اکراه در قتل عمد وادار کند و این منجر به قتل شود، مجازات وی حبس ابد خواهد بود (بر اساس ماده 375 قانون مجازات). اکراه در اینجا به معنای فشاری است که فرد بر دیگری وارد می‌کند.
ممسک: اگر شخصی مقتول را به طریقی نگه دارد (مثلاً با دست یا طناب) تا قاتل او را بکشد، وی به عنوان ممسک شناخته می‌شود و در صورت وقوع قتل، مجازات وی نیز حبس ابد خواهد بود.
دیده‌بان: اگر شخصی در حین کشتن دیگری، به عنوان دیده‌بان عمل کند (به‌طور مثال، مراقب اطراف باشد تا قاتل عمل خود را انجام دهد)، مجازات وی کور کردن هر دو چشم خواهد بود.
این مجازات‌ها به این دلیل تعیین شده‌اند که قانونگذار در ابتدای ماده 127 بیان کرده است که مجازات‌های تعیین‌شده در این ماده در صورتی اعمال می‌شوند که مجازات خاصی برای معاونت در آن جرم در شرع یا قانون پیش‌بینی نشده باشد.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم معاونت در قتل
ثبت شکایت: در مرحله اول، اولیای دم مقتول باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و شکایت خود مبنی بر معاونت در قتل را ثبت کنند. این شکایت به دادسرای مربوطه ارسال می‌شود. قبل از هرگونه اقدام به شکایت، شاکی یا شاکیان باید مراحل ثبت‌نام در سامانه ثنا را انجام دهند.
تحقیقات مقدماتی: پس از ارسال پرونده به دادسرا، تحقیقات مقدماتی آغاز می‌شود. در این مرحله، اگر مشخص شود که جرمی اتفاق نیفتاده یا معاونت در قتل توسط متهم انجام نشده است، قرار عدم تعقیب صادر می‌شود. در غیر این صورت، پس از صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری یک ارسال خواهد شد.
دادرسی در دادگاه: در آخرین مرحله، پس از تشکیل جلسه در دادگاه، اگر دادگاه وقوع جرم را از سوی متهم محرز بداند، حکم بر مجرمیت او صادر خواهد کرد. در غیر این صورت، رأی برائت متهم صادر می‌شود.
مجازات دستور دهنده جرم قتل
یکی از مصادیق معاونت در جرم قتل زمانی است که فردی به دیگری دستور می‌دهد تا شخصی را بکشد. این موضوع ممکن است سوالاتی را در خصوص مجازات این عمل به وجود آورد. آیا برای جرم معاونت در قتل مجازات خاصی در نظر گرفته شده است یا مجازات معاون همان مجازات حبس درجه 2 یا 3 خواهد بود؟
مقایسه قانون مجازات اسلامی قدیم و جدید
برای پاسخ به این سوال، باید به مقایسه قانون مجازات اسلامی سابق و قانون جدید پرداخت.
طبق ماده 211 قانون سابق:
«اکراه در قتل و یا دستور به قتل دیگری، مجوز قتل نیست. بنابراین، اگر کسی را وادار به قتل دیگری کنند یا دستور به قتل رساندن دیگری را بدهند، مرتکب قصاص می‌شود و اکراه‌کننده و آمر به حبس ابد محکوم می‌گردند.»
اما در قانون مجازات جدید، این ماده به‌طور کامل تکرار نشده و تغییراتی در آن ایجاد شده است. به موجب ماده 375 قانون جدید:
«اکراه در قتل، مجوز قتل نیست و مرتکب قصاص می‌شود و اکراه‌کننده به حبس ابد محکوم می‌گردد.»
تحلیل مجازات دستور دهنده
با توجه به تغییرات در متن قانونی، کلمه دستور و دستور دهنده از متن ماده حذف شده است. بنابراین، در پاسخ به این سوال که مجازات دستور دهنده جرم قتل عمد چیست، می‌توان گفت:
اگر دستور دادن با اکراه همراه باشد، مجازات دستور دهنده حبس ابد خواهد بود.
در حالتی که دستور دهنده صرفاً دستوری را به قاتل داده و او را اکراه به قتل نمی‌کند، مجازات وی حبس تعزیری درجه 2 یا 3 خواهد بود
