مهریه در کشور ما به عنوان یک نهاد حمایتی از زنان در عقد ازدواج دائم و موقت شناخته میشود. معمولاً زوجین در هنگام عقد، با توافق و مشورت خانوادههایشان، مبلغ یا مالی را به عنوان مهریه تعیین میکنند. به محض وقوع عقد نکاح، چه دائم و چه موقت، مهریه تعیین شده به مالکیت زن درمیآید و او حق دارد هرگونه تصرفی در آن انجام دهد یا آن را از همسر شرعی و قانونی خود مطالبه کند.
با توجه به حق مالکیت زن بر مهریه و آثار حقوقی این حق، زن میتواند نسبت به بخشیدن مهریه یا ابراء آن اقدام کند و به این ترتیب، همسرش را از پرداخت مهریه مندرج در قباله ازدواج معاف کند. برای این کار، زوجین میتوانند در یک دفتر اسناد رسمی حاضر شده و سند رسمی بذل مهریه را تنظیم کنند. اما اگر زوجه بخواهد بدون مراجعه به محضر، با سند عادی و دستنویس اقدام به بخشش مهریه کند، این سند تنها در صورتی معتبر خواهد بود که مراحل و تشریفات قانونی مربوطه رعایت گردد.
آیا بخشش مهریه با سند عادی امکان پذیر است
حقوق مالی زن در زندگی مشترک توسط قانونگذار مشخص شده است. بر اساس قانون مدنی، مهریه یکی از این حقوق مالی است که به محض وقوع عقد نکاح، چه دائم و چه موقت، به مالکیت زن درمیآید و او حق هرگونه تصرفی در آن را دارد.
تصرفات زن در مهریه میتواند شامل استفاده از آن، هبه، مطالبه، صلح و موارد دیگر باشد. با توجه به اینکه زن مالک مهریه است و میتواند در صورت تمایل با بخشیدن آن به شوهر، تکلیف همسرش به پرداخت مهریه را ساقط کند، این سوال مطرح میشود که آیا بخشش مهریه با سند عادی امکانپذیر است و آیا دستنویس بودن سند اعتبار آن را زیر سوال میبرد؟ یا اینکه حتماً برای بخشیدن مهریه نیاز به تنظیم سند رسمی و محضری است؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت که قانونگذار اسناد عادی را نیز دارای اعتبار میداند و افراد میتوانند از آنها به عنوان سند در مقام دفاع یا دعوا استفاده کنند. بنابراین، سند عادی و دستنویس بخشش مهریه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دارای اعتبار است؛ به شرط آنکه تنظیم آن کاملاً مطابق شرایط و مراحل تنظیم سند عادی انجام شده باشد و شرایط بخشیدن مهریه و مراحل آن نیز در آن رعایت شده باشند. در ادامه مقاله، به توضیح این شرایط و مراحل خواهیم پرداخت.
شرایط بخشش مهریه با سند عادی
درباره امکان بخشش مهریه با سند عادی از منظر قانون مدنی صحبت کردیم و بیان کردیم که چنین امری تنها در صورتی قانونی و ممکن است که شرایط لازم برای آن وجود داشته باشد. در این قسمت، به شرایط بخشیدن بخشی از مهریه یا تمام آن با سند عادی خواهیم پرداخت و توضیح خواهیم داد که چگونه نبود حتی یکی از این شرایط میتواند اعتبار سند دستی بخشش مهریه را زیر سوال ببرد.
اهلیت قانونی: زن باید از بلوغ، عقل و رشد برخوردار باشد و به عبارتی، صغیر، مجنون یا سفیه نباشد؛ زیرا این افراد اهلیت قانونی برای انجام اعمال حقوقی مانند بخشیدن مهریه ندارند.
قصد و اختیار: زن باید با کمال رضایت و قصد و اختیار اقدام به بخشش مهریه با سند عادی کند؛ چرا که فقدان قصد یا اختیار اعتبار سند را زیر سوال خواهد برد.
مشخص بودن مال: مال موضوع بخشش (یعنی مهریه) باید به طور دقیق و معین ذکر شود و بذل و بخشش باید با جهتی مشروع انجام گیرد.
امضا یا اثر انگشت: زن باید ذیل سند دستی بخشش مهریه را امضا کند یا مهر یا اثر انگشت خود را بزند.
آثار بخشش مهریه با سند عادی
انجام هر عمل حقوقی دارای آثار مثبت و منفی خاص خود برای طرفین آن عمل است و بخشش مهریه با سند عادی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در این بخش از مقاله، به بررسی آثار بخشیدن مهریه با سند دستی برای زن و مرد میپردازیم و توضیح خواهیم داد که چگونه میتوان برخی عواقب منفی این عمل را برای زوجه کاهش داد و به حداقل رساند.
آثار بخشیدن مهریه با سند دستی به شرح زیر است:
از دست دادن حق مالکیت: اولین اثر بخشش مهریه با سند عادی این است که زن حق مالکیت خود بر مهریه مندرج در سند نکاحیه را از دست میدهد.
سقوط تکلیف پرداخت مهریه: دومین اثر این است که تکلیف مرد به پرداخت مهریه به زن ساقط خواهد شد.
از بین رفتن اهرم فشار برای طلاق: سومین اثر این است که زن تنها اهرم فشار خود برای طلاق را از دست میدهد. اگر بخواهد بدون وجود دلایلی برای عسر و حرج از همسر خود طلاق بگیرد، باید مالی که به عنوان فدیه در قبال طلاق به مرد میبخشد، که معمولاً بخشی از مهریه است، از دارایی خود پرداخت کند تا رضایت مرد را برای طلاق جلب کند.
بازگشت نیمی از مهریه: چهارمین اثر، که مورد اختلاف بین حقوقدانان است و کاملاً بستگی به نظر قاضی دارد، این است که در صورت طلاق زن به صورت باکره، او باید نیمی از مهریه را که بخشیده یا ابراء کرده، به همسر خود برگرداند. برخی حقوقدانان ابراء را نوعی اقرار به دریافت میدانند. با این حال، این امر ممکن است خلاف عدالت باشد و به همین دلیل حقوقدانان در این موضوع اختلاف نظر دارند.
برای کاهش عواقب منفی بخشیدن مهریه برای زنان، توصیه میشود که زنان در قبال بخشیدن مهریه، از همسر خود وکالت بلاعزل در طلاق با حق توکیل به غیر اخذ کنند و در آن، قید شود که زن حق قبول مابذل در قبال طلاق را نیز از جانب مرد خواهد داشت. این کار به زن کمک میکند تا در صورت بروز هر گونه مشکل، با کمترین دردسر نسبت به متارکه اقدام کند.